This region of Andhra Pradesh was part of Kalinga region at first and later a part of Gajapati kingdom of Orissa up to mediaeval period.It was in the 'Kutubshahi' ruling in 1687 Srikakulam (Gulshanabad) was a village and formed as fauzdhari-center for their money transactions for the areas of Srikakulam, Vizianagaram, Vishakhapatnam, and some parts of Orissa. The word Gulshanabad derives from Persian words Gulistan\Gulshan that means Rose garden and abad (creation). It was developed as town in
the Muslim ruling, even today you can find more than 10,000 muslims living in this town following their culture,tradition and values. Srikakulam has also been head quarter for revenue collection under Nizam state of Hyderabad since 1707. Nizams of Hyderabad assigned Gulshanabad (Srikakulam), Rajahmundry, Eluru and Mustafanagar (Kondapalli) districts to French India in 1753. French imperialists were driven out from these districts by British imperialists in 1756 during Anglo-French wars.
In 1759 the Fauzdhari ruling was ended and British ruling started, and Srikakulam town has been made part of Ganjam district and Palakonda and Rajam areas were included in Vizag district in the undivided Madras province. In 1936 the combined Madras-Orissa state was divided to Madras and Orissa and Parlakimidi Taluk was separated from combined Madras state, hence the Srikakulam was remained as Srikaklam taluk, Srikakulam town as Srikakulam municipality since 1857 under British rule. In 1947 after Indian independence, many including Potti Sriramulu fought for separate Andhra State. In 1948 many demanded for Srikakulam district as it was in combined vizag district. First 'chintada' village was proposed as district head-quarter by some central leaders. It was on 17 July 1950, a representation was given by Challa Narasimhu naidu, an eminent leader, Pullela Vemkataramanayya (P.V. Ramanayya), who was an Eminent Advocate and Public Prosecutor and also a Freedom Fighter to the then Revenue Minister H. Sitaramareddy on his visit to this area, and requested to select Srikakulam as District head-quarters at his camp office in Vizianagaram. Minister H. Sitaramareddy personally saw some places in srikakulam for selection. Then MLA of this area Garemalla Kumaraswami gave a speech on the dias of the meeting arranged on honour of the minister indicating that many important towns and capitals in the world were situated on the banks of rivers like England (Thames River), Srirangam (Kaveri), Agra (Yamuna), Kashi (Ganga), Rajamundry (Godavari), Vijayawada (Krishan) etc., and for Srikakulam it is Nagavali and convinced the minister Sitaramareddy. Along with Rokkam Ramamurty, Pullela Venkataramanyya (P.V. Ramanayya), Pasagada Suryanarayana, Baratam Venkataramanayya, Mangu Raghavarao followed Garemella Kumaraswami as group to convince and represent the request memorandum. The minister decided and selected Srikakulam as head-quarters after reaching Madras then state capital. Kimidi Kalavenkatarao ex-revenue minister in the combined Madras state had done a lot for formation of this District, who was the grandfather of present Vunukuru MLA Kalavenkatarao. On 15 August 1950, at about 4.00 p.m. the district was announced with Srikakulam town as headquarters and with three revenue divisions Palakonda, Srikakulam and Tekkali. At first, Parvatipuram revenue division was part of Srikakulam district and later transferred to Vizianagaram district. Mr. Night was the then collector in the combined Vizag Srikakulam and Mr. Janab Shek Ahammadh appointed as first district collector for separated Srikakulam. On 3 January 1951, the first District Board was formed and Rokkam Laxmi Narasimha Dora was elected as president.
District profile
Srikakulam District is the extreme Northeastern District of Andhra Pradesh situated within the geographic co-ordinates of 18-20 and 19-10 of Northern latitude and 83�-50� and 84�-50� of Eastern longitude. The District is skirted to a distance by Kandivalasagedda, Vamsadhara and Bahuda at certain stretches of their courses white a line of heights of the great Eastern Ghats run from North East.Boundaries of Srikakulam district :
Vizianagaram District flanks in the south and west while
Orissa bounds it on the north and
Bay of Bengal on the East .
The total area of the District is 5837 Sq. Kms.
population
totla = 2537593 persons according to the 2001 census.
males =1260020 ,
females = 1277573 ,
education = 55.31% , males =61.19% , females = 43.68%.
The District derived its name from Srikakulam its headquarters town. Srikakulam District was carved out in 1950 by bifurcating it from Visakhapatnam District, it remained unaffected in its territorial jurisdiction for quite some time. But in November, 1969 the District lost 63 Villages from Saluru Taluk and 44 Villages from Bobbili Taluk on account of their transfer to the then newly constituted Gajapathinagaram Taluk of Visakhapatnam District. Again in May, 1979, the District had undergone major territorial changes on account of the formation of new District with head quarters at Vizianagaram which involved transfer of Salur, Bobbili, Parvathipuram and Cheepurupalli Taluks to the new District(vizianagaram).
శ్రీకాకుళం చరిత్ర : తెలుగు వెర్సన్‌--( Srikakulam History)సుదీర్ఘ సముద్రతీరం.. అపారమైన ప్రకృతి వనరులు... కోట్ల రూపాయల విలువైన గ్రానైట్‌ సంపద.. క్రీస్తుపూర్వం నాటి ఘనమైన చరిత్ర.. అతి ప్రాచీన... అత్యంత అరుదైన దేవాలయాలు... బౌద్ధారామక్షేత్రాలు.. ఇదీ శ్రీకాకుళం జిల్లా స్వరూపం.
ఇదో అందమైన వూటీ... పేదల వూటీ... వేసవిలోనూ చల్లదనం చూపించే జిల్లా ఇది. వంశధార, నాగావళి, మహేంద్రతనయ, బహుదా నదుల సాగర సంగమ ప్రదేశాలు మనసును పరవశింపచేస్తాయి. మరో కోనసీమను తలపించే ఉద్దానం.. నిజంగా స్వర్గధామమే. శాలిహుండం, కళింగపట్నం, దంతవరపు కోట ఆనాటి కళింగ ప్రజల శాంతికాముకత్వానికి ప్రతీకలుగా నిలిచాయి. శ్రీకాకుళం పట్టణానికి ఆనుకుని ఉన్న సూర్యదేవాలయం, శ్రీకూర్మంలోని శ్రీకూర్మనాథుడి ఆలయం, దక్షిణకాశీగా ప్రసిద్ధి చెందిన శ్రీముఖలింగేశ్వర, మధుకేశ్వర దేవాలయాలు, ఒకనాడు పాండవులు నివసించిన తూర్పు కనుమల్లోనే ఎత్త్తెన శిఖరాలుగా పేరుగాంచిన మహేంద్రగిరులు... విదేశీ విహంగాలకు ఆటపట్టయిన తేలినీలాపురం, తేలుకుంచి, ప్రాచీన కాలంలో ఓడరేవులుగా విలసిల్లిన కళింగపట్నం, బారువలు శ్రీకాకుళం జిల్లాలోని విభిన్న కోణాలను స్పృశిస్తాయి.
ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలో శ్రీకాకుళం జిల్లా ఉత్తరంగా తూర్పుతీరాన ఉంది. ఉత్తర అక్షాంశం 18-20 డిగ్రీల నుంచి దక్షిణ అక్షాంశం 84-50 డిగ్రీల వరకు వ్యాపించి... తూర్పున బంగాళాఖాతం, పశ్చిమ, ఉత్తర దిశల్లో ఒడిశా.. ఈశాన్యంగా విజయనగరం జిల్లాలు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.
జిల్లా విస్తీర్ణం 5837 చదరపు కిలోమీటర్లు. 1991 జనాభా లెక్కల ప్రకారం జిల్లా జనాభా 23.17 లక్షలు. 2001 లెక్కల ప్రకారం 25.37 లక్షలు. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 26.99 లక్షలు.
జిల్లా సరాసరి గరిష్ఠ ఉష్ణోగ్రత 87.3 డిగ్రీల ఫారన్‌హీట్‌. కనిష్ఠ ఉష్ణోగ్రత 73.9 ఫారన్‌హీట్‌. సమతల శీతోష్ణస్థితి.
- శతాబ్దాల చరిత-చిక్కోలు ఘనత
కళింగ చరిత్ర ఐతరేయ బ్రాహ్మణం, రామాయణం, మహాభారతం, కథా సరిత్సాగరం, మొదలైన గ్రంథాలలో ప్రస్తావించారు. పూర్వదశలోనే ఈ ప్రాంతంలో ఆదిమ తెగలతో కూడుకున్న జనజీవనం ఉన్నట్టుగా కంభంపాటి సత్యనారాయణ ఆంధ్రుల సంస్కృతి-చరిత్రలో పేర్కొన్నారు. శబ్దకల్ప ద్రుమంలో కలి+గయ్‌+డ అని కళింగ ఉత్పత్తి పేర్కొన్నారు. వివాదాలు జరిగే ప్రదేశాలు కనుక దీనికి 'కళింగ' ప్రదేశమని వచ్చిందని కళింగ చరిత్రలో వివరించారు.
'రామాయణం'లో అయోధ్యకాండలో భరతుడు కేకేయరాజును వదిలి అయోధ్యకు వచ్చేటప్పుడు కళింగనగరం మీదుగా ప్రయాణించాడని చెప్పినట్టు ప్రాచీన చరిత్ర-భూగోళంలో పేర్కొన్నారు. ఈ ప్రాంతానికి సంబంధించి అయోధ్యకు పశ్చిమంగా కళింగనగరం ఉన్నట్టు రామాయణం ద్వారా తెలుస్తోంది. భారతంలో కూడా అర్జునుడు తీర్థయాత్రలకు వెళ్లే సమయంలో భ్రాతృభిస్సహితో వీరఃకలింగాన్‌ ప్రతిభావతి అని చెప్పిన దాని ప్రకారం అప్పటికే ఈ కళింగ ప్రాంతం ఉన్నట్టు తెలుస్తోంది. దీర్ఘతమనుడు అనే రుషిని కాళ్ళు, చేతులు కట్టి అతని శిష్యులు గంగలో వదిలివేశారు. అతడు నీటిలో కొట్టుకురాగా 'బిలి' అనే రాజు అతనిని ఇంటికి తీసుకెళ్లి సంరక్షణ చేసి తన భార్యతో సంతానాన్ని కనాలని కోరడంతో ఆ రుషి ఆమె ద్వారా 'అంగుడు', 'వంగడు' 'కళింగుడు', 'సహ్ముడు' అనే పుత్రులను కన్నాడని ఆ పుత్రుల వల్ల వారి పేర్ల మీదుగా రాజ్యాలు ఏర్పడ్డాయని మహాభారతంలో ఉంది.
దండి రాసిన దశకుమార చరిత్రలో కళింగ దేశం, కళింగనగరం పేర్కొనబడ్డాయి. మార్కండేయ పురాణం, వాయు పురాణం, కాళిదాసు రఘువంశంలో కూడా 'కళింగం' ఉనికిని ప్రస్తావించారు. మన్మోహన్‌ గంగూలీ 'ఒరిస్సా దాని చిహ్నములు' అనే గ్రంథంలో కాళింగమునకు ఉత్తరమున వైతరణి నది, దక్షిణాన గోదావరి, తూర్పున సముద్రం, పశ్రిమాన ఒరిస్సా రాష్ట్రాలున్నాయని చెప్పడాన్ని బట్టి చూస్తే ఈ కళింగం అతి ప్రాచీనమైనదని చెప్పవచ్చు. కళింగ ప్రాంతాన్ని గురించి శ్రీముఖలింగంలో లభించిన శాసనాలు, శక్తివర్మ రాగోలు శాసనాలలో మనకు మరింత సమాచారం దొరుకుతుంది.
ఈ శాసనాల పరంగా పరికిస్తే జిల్లా అతిప్రాచీనమైనదని అర్థమవుతుంది. ఈ ప్రాంతంలో క్రీ.పూ. నాల్గవ శతాబ్దం నాటికే కళింగ రాజ్యం కటక్‌ నుంచి పిఠాపురం వరకు వ్యాపించి ఉంది. అప్పటి నుంచి 15వ శతాబ్దం వరకు అనేక మంది రాజులు, దండయాత్రలు జరిపి తమ తమ రాజ్యాలను స్థాపించారు. మహ్మదీయ పాలనలో కూడా తెలుగు భాషకు ప్రాధాన్యం ఇచ్చారు. కాలానుగుణంగా కళింగ రాజ్యం ఉత్తర భాగం ఒరిస్సాలోను, దక్షిణభాగం ఆంధ్రలోను అంతర్భాగం అయ్యాయి. క్రీ.పూ. 467 నుంచి 336 వరకు మౌర్యులు ఈ ప్రాంతాన్ని పరిపాలించారు. కళింగ దేశంపై దాడి చేసిన అశోకుడు క్రీ.పూ. 225లో పశ్చాత్తాపం పొంది బౌద్ధమతాన్ని ఈ ప్రాంతంలోనే స్వీకరించాడు. గంగరాజుల పాలనలో బౌద్ధ, జైన మతాల ప్రాబల్యం ఎక్కువగా ఉండేది. జిల్లాలో ఈ మతాలకు చెందిన చారిత్రక ప్రదేశాలు శాలిహుండం, కళింగపట్నం, మహేంద్రగిరి, దంతవరపుకోట, సంగమయ్యకొండ మొదలైన ప్రదేశాలున్నాయి.
మౌర్య సామ్రాజ్యం పతనమైన తర్వాత క్రీ.శ. 183లో భారవేలుడు ముఖలింగం రాజధానిగా కళింగ రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు. 7వ శతాబ్దం వచ్చినంత వరకు కళింగ రాజధాని ముఖలింగంగానే పరిగణింపబడింది. భారవేలుని తరువాత ఆంధ్ర చక్రవర్తులైన శాతవాహనులు, కళింగదేశాన్ని జయించారు. శాతవాహనుల తరువాత కళింగ రాజ్యం విచ్ఛిన్నమై చిన్న చిన్న రాజ్యాలుగా మారాయి. క్రీ.శ. 343లో సముద్రగుప్తుడు దండెత్తి వచ్చిన కాలంలో కళింగదేశాన్ని నలుగురు రాజులు పరిపాలిస్తున్నారు. నాటి వాసిష్ఠులకు రాజధాని పిఠాపురమే.
శాలంకాయనుల ధాటికి తాళలేక శ్రీకాకుళం దగ్గర ఉన్న 'సింగుపురానికి' ఆ తర్వాత టెక్కలి వద్ద ఉన్న 'వర్దమానపురానికి' అక్కడ నుంచి పొందూరు వద్ద నున్న 'సిరిపురానికి' రాజధానులను మార్చుకున్నారు. క్రీ.శ. 485లో విష్ణుకుండినులు దక్షిణ కళింగాన్ని జయించారు. క్రీ.శ. 497లో గంగ వంశం వారు శ్రీకాకుళం స్టేషన్‌కు సమీపంలో ఉన్న మునగాలవలస పక్కన ఉన్న 'పురుషోత్తపురం' దగ్గరున్న దంతపురాన్ని రాజధానిగా చేసుకుని పరిపాలించారు. అప్పటినుంచి క్రీ.శ. 1434లో ప్రతాపరుద్ర గజపతి పరిపాలనకు వచ్చినంత వరకు గంగరాజులే పరిపాలించారు.
గౌతమి బుద్ధుడు క్రీ.పూ. 483లో మరణించిన తర్వాత అంత్యక్రియలు జరిపించి ఆయన శరీర అవశేషాలను వివిధ ప్రాంతాలకు తీసుకుపోయారు. బుద్ధుని నోటిలోని ఒక దంతాన్ని ఖేమరుసి అనే వ్యక్తి తీసుకువచ్చి కళింగరాజుల్లో ఒకడైన బ్రహ్మదత్తుని కాలంలో నరేంద్రపురం కోటలో పదిలపర్చాడు. క్రమంగా ఇక్కడ ఒక స్థూపం కూడా నిర్మితమై ఎన్నో పూజలందుకుంది. ఇదే కాలక్రమంలో దంతకోట, దంతపురంగా మారిందని చెబుతారు.
గంగరాజులు కళింగాన్ని సుదీర్ఘమైన కాలం పరిపాలించారు. ఒక దశాబ్దం వరకు 'ముఖలింగం' రాజధానిగా చేసుకుని పరిపాలించిన తర్వాత కటకానికి రాజధానిని మార్చారు. వీరి హయాంలో శ్రీముఖలింగం, నగరికటకం అద్భుత నగరాలుగా ఉండేవి. శ్రీముఖలింగ ఆలయాలు వీరు నిర్మించినవే. ఆనాటి సామాజిక జీవన స్థితిగతులు ముఖలింగం శిల్పాల్లో కనిపిస్తాయి. గంగ వంశానికి చెందిన 50 మంది రాజులు పరిపాలించినట్టు చరిత్రకారులు గుర్తించారు. వీరి శాసనాలు జర్జంగి, శ్రీకాకుళం, ఉర్లాం, అచ్యుతాపురం, సంతబొమ్మాళి, ఆమదాలవలస తదితర ప్రాంతాల్లో కనిపిస్తున్నాయి. ముఖలింగం ఆలయంలోనే 149 శాసనాలున్నాయి. గంగరాజుల్లో ఒకడైన రెండవ వజ్రహస్త దేవుని శిల్పం ఇక్కడ కనిపిస్తుంది. ఈ వంశంలో చివరివాడు భానుదేవుడు.
గంగ వంశ పతనంతో ఆంధ్రదేశం మూడుభాగాలుగా విడిపోయింది. ఉత్తర కళింగాన్ని, క్రీ.శ. 1344లో పాలించిన కపిలేశ్వర గజపతికి 'కటకం' రాజధానిగా మారింది. అతని కుమారుడు పురుషోత్తమ గజపతి కళింగాన్ని జయించాడు. ఉత్తర కళింగమ్‌ 'ఉత్కళం'గా మారిందని భాషాశాస్త్రవేత్తలు అంటారు. ఇతని కుమారుడు ప్రతాపరుద్రుని కాలంలో శ్రీకృష్ణ దేవరాయులు దండయాత్ర చేసి కళింగ సామ్రాజ్యం హస్తగతం చేసుకున్నాడు. నేటి శ్రీకాకుళం, విజయనగరం జిల్లాలు ఆ 'నందపురం'లోనే ఉండేవి. పర్లాకిమిడి రాజులు ఈ కాలంలో శ్రీకాకుళం జిల్లాలోని టెక్కలి, మందస, నరసన్నపేట ప్రాంతాలను ఆక్రమించారు. జలంతరకోట, ఇచ్ఛాపురం, సోంపేట ప్రాంతాలు పాత్రునుల ఆధీనంలో ఉండిపోగా శ్రీకాకుళం, బొంతలకోడూరు ప్రాంతం మహ్మదీయ ప్రాబల్యంలోకి వెళ్లిపోయాయి.
నందవంశంలో క్రీ.శ.1752-58 కాలంలో లాలాకృష్ణుడు, విక్రమ్‌దేవ్‌ల మధ్యన పోరు జరిగి రాజ్యం విచ్ఛిన్నమైంది. నేటి ఒరిస్సా, విజయనగరం జిల్లాలోని కొన్ని ప్రాంతాలు 'జామీలు'గా ఏర్పడ్డాయి. పాలకొండ, వీరఘట్టాం కొత్త రాజ్యాలుగా అవతరించాయి. ఈ విభేదాలను ఆసరాగా చేసుకొని విజయనగరరాజు విజయరామరాజు విక్రమదేవునికి అండగా నిలిచి సాలూరు, కురుపాం, తదితర రాజ్యాలు పొందినట్లుగా చరిత్ర ద్వారా తెలుస్తోంది.
ఔరంగజేబు గోల్కొండ నవాబును ఓడించి, నిజాం ఉల్‌ముల్క్‌ని తన ప్రతినిధిగా నియమించగా, ఔరంగజేబు మరణానంతరం నిజాం స్వతంత్రత ప్రకటించుకున్నాడు. అతని పరిపాలనలోనే ఆంధ్రప్రాంతం అయిదు సర్కారులుగా ముక్కలైంది. నిజాం రాజు మరణానంతరం వారసత్వం కోసం చెలరేగిన అంతఃకలహాల్లో సలాబత్‌సింగ్‌ ఫ్రెంచ్‌ సేనాని బుస్సీ సహాయాన్ని కోరాడు. దీనితో శ్రీకాకుళం సర్కార్‌ నుంచి కొండపల్లి సర్కార్‌ వరకు నాలుగు సర్కారులను ఫ్రెంచివారు తమ సైనిక ఖర్చుల కింద రాయించుకున్నారు. దీనివలన నైజాం ప్రతినిధి అయిన జార్‌ అలీ మహారాష్ట్రుల సహాయం కోరాడు. మహారాష్ట్ర సైనికులు చికాకోల్‌, విశాఖ, గోదావరి ప్రాంతాలను వశం చేసుకున్నారు. వారు వెళ్లిన తరువాత నిస్సహాయుడైన జాఫర్‌ అలీ మరణించాడు.క్రీ.శ. 1754లో చికాకోల్‌ 'సుబా' ఫ్రెంచివారి ఆధీనమైంది. విజయరామరాజు కోసం బొబ్బిలినిక్రీ.శ. 1757 జనవరి 26న ఫ్రెంచి సేనలు చుట్టుముట్టాయి. ఇతని హత్య తర్వాత రాజైన ఆనందగజపతి ఇంగ్లిషు వారితో చేతులు కలిపాడు. క్రీ.శ.1758లో ఇంగ్లిషు సైన్యం వచ్చింది. క్రీ.శ.1759లో 'చికాకోల్‌'లో 'ఫౌజ్‌దార్‌'ల పాలన అంతమైంది. క్రీ.శ.1760లో ఆనందగజపతి చనిపోగా 1766లో ఈస్టిండియా పాలన ప్రారంభమైంది. అప్పటికి పాలకొండ, టెక్కలి మొదలైన జమిందారీలు ఉన్నాయి. 1778లో బ్రిటిష్‌వారితో జమిందారులు చేసుకున్న ఒప్పందం ప్రకారం క్రీ.శ.1801 నుంచి కలెక్టర్ల నియామకం ప్రారంభమైంది. 1816 నుంచి జిల్లా కలెక్టర్‌కు మెజిస్ట్రేట్‌ అధికారాలు లభించాయి. జమీందారీ విధానాన్ని ఎదిరించిన గంజాం, విశాఖ జిల్లాల రైతుల వల్ల 'అచ్చపువలస' దగ్గర గిరిజన పితూరీ జరిగింది. ఈ గ్రామం వీరఘట్టాం దగ్గర ఉంది.క్రీ.శ. 1834లో గిరిజన తెగలకు చెందిన పాలకొండ, మేరంగి, కురుపాం, మొండెంఖల్‌లలో జమీందార్ల దోపిడీ ఎక్కువైంది. బ్రిటిష్‌వారు శ్రీకాకుళం, కశింకోటలను విశాఖలో విలీనం చేశారు. ఇచ్ఛాపురాన్ని పాతగంజాంలో 1902లో కలిపారు.క్రీ.శ. 1902-1930 మధ్యలో జమీందారులు విపరీతంగా శిస్తులను పెంచారు. జమిందార్ల వ్యతిరేక పోరాటానికి 1940లో పలాసలో జరిగిన అఖిల భారత రైతు మహాసభ స్ఫూర్తినిచ్చింది. మందసలో జరిగిన రైతాంగ పోరాటంలో శానుమాను గున్నమ్మ వీరమరణం పొందింది.
క్రీ.శ.1948లో జమిందారీలను రద్దు చేసిన తర్వాత ఇచ్ఛాపురం, పార్వతీపురం, విజయనగరం సంస్థానాలన్నీ కలిపి విశాఖపట్నం అతిపెద్ద జిల్లాగా ఏర్పడింది. విశాఖ జిల్లా పెద్దదవడంతో పరిపాలనా పరమైన చిక్కులు ఏర్పడ్డాయి. దానితో 1950 ఆగస్టు 15న శ్రీకాకుళం రైల్వేస్టేషన్‌లో అర్ధరాత్రి జరిగిన సమావేశంలో శ్రీకాకుళం షేక్‌అహ్మద్‌ కలెక్టర్‌గా నియమితులవడంతో కొత్త జిల్లాగా రూపుదిద్దుకుంది.
- ఇతర విశేషాలు....
శ్రీకాకుళం పట్టణంలో ప్రాచీన ఆలయాల్లో శ్రీ ఉమారుద్ర కోటేశ్వరాలయం ఒకటి. ఏకాంత గణపతి పర్వతాకారులైన నందీశ్వరునితో అలరారుతోంది. ఈ ఆలయంలో 16, 17 శతాబ్దాల శాసనాలు లభించాయి. శ్రీకోదండరామస్వామి ఆలయం, జిల్లాలో అతిపెద్దదైన జుమ్మామసీదు ప్రత్యేకంగా పేర్కొనవచ్చు.
- మహాత్ముడు నడిచిన నేల
రవి అస్తమించని బ్రిటిష్‌ సామాజ్య్రంపై అహింసే ఆయుధంగా ఎదురొడ్డి పోరాడిన భరతమాత ముద్దుబిడ్డ, స్వాతంత్య్ర ప్రదాత మహాత్మాగాంధీ మూడు రోజుల పాటు శ్రీకాకుళం జిల్లాలో పర్యటించారు. స్వాతంత్య్ర పోరాటం కీలక దశకు చేరుకున్న కాలంలోనే పోరాటం తీరుతెన్నులు తెలుసుకొనేందుకు గాంధీ శ్రీకాకుళంలో పర్యటించారు. క్రీ.శ.1927 డిసెంబరు 2 నుంచి మూడు రోజుల పాటు ఇక్కడ గడిపారు. పర్యటన తొలిరోజు పాలకొండ రోడ్డులోని ఎంబాడ హనుమంతరావు ఇంటిలో బస చేశారు. ప్రస్తుతం ఈ ఇంటిని గాంధీజీ బస చేసిన చిహ్నంగానే ఉంచేశారు. ఇక్కడ గాంధీ ఉద్యమ సహచరులతో చర్చించడం, పోరాటంలో పాల్గొంటున్న నాయకులు, యువకుల గురించి ఆరా తీయటం చేశారు. శ్రీకాకుళం జిల్లాలో ఖాదీ పరిశ్రమ అభివృద్ధి తీరుతెన్నులు కూడా అడిగి తెలుసుకొన్నారు. ఇక్కడ నేసిన ఖద్దరు పరిశీలించి నేత కార్మికులను ప్రశంసించారు. అదే రోజు స్థానిక పురపాలక సంఘం మైదానంలో జరిగిన బహిరంగ సభలో ఆయన ప్రసంగించారు. దేశ సార్వభౌమాధికారం కోసం జరుగుతున్న పోరాటాన్ని మరింత ముందుకు తీసుకువెళ్లడానికి వీలుగా భూరి విరాళాలు ఇవ్వాలని గాంధీజీ ఇచ్చిన పిలుపునకు అన్ని వర్గాల వారు పెద్దఎత్తున స్పందించారు. ప్రజాస్పందన గమనించిన గాంధీజి వారిని అభినందించారు.
- కలం వీరుల కన్నభూమి
- తాండ్ర శౌర్యం నిండిన రాజాం
- 'కోట'లో కోర్టు
- ఠాణాలో తహశీల్దారు కార్యాలయం
- ఏకాంత సీతారామాలయం
ఇవన్నీ గురుతులే..
ప్రస్తుతం జి.సి. క్లబ్‌గా ఉన్న భవనం బొబ్బిలి రాజులు సమకూర్చినదే. ప్రస్తుతం సామాజిక ఆస్పత్రి నిర్మించిన ప్రాంతంలో తాండ్ర హయాంలో గుర్రాలు, ఏనుగుల స్థావరంగా ఉండేది. బొబ్బిలి రాజులు ఈ ప్రాంతంలో ఎస్టేట్లను చూసేందుకు వచ్చినపుడు విశ్రాంతి తీసుకునేందుకు వీలుగా ఉంగరాడ, జి.ఎస్‌.పురం గ్రామాల్లో విశ్రాంతి భవనాలు నిర్మించారు. పాపారాయుడు లేకపోవడం వల్ల బొబ్బిలి పాడైందని చరిత్ర చెబుతుండగా, ఆయన స్థావరంగా ఉన్న రాజాం చరిత్రపుటలకెక్కింది.
- తరతరాల సంస్కృతికి ప్రతీక పొందూరు సన్నఖాదీ
స్వాతంత్య్ర సంగ్రామంలో ఉప్పు, చరఖా, ఖాదీ తెల్లవారి గుండెల్లో దడ పుట్టించాయి. గాంధీజీ పిలుపు మేరకు విదేశీ వస్తు బహిష్కరణ, వస్త్ర దహనంలో ఉద్యమం పతాక స్థాయికి చేరుకొని ఖాదీ స్వదేశీ ఉద్యమంగా రూపుదిద్దుకొంది. ఆంధ్ర ప్రాంతంలో అప్పటికే బాగా వాడుకలో ఉన్న సన్ననూలు వస్త్రాలు క్రీ.శ.1921లో గాంధీజీ దృష్టికి వచ్చాయి. అవి నిజంగా చేతి వడుకు నూలుతో నేసిన వస్త్రాలేనా? అని గాంధీజీ ఆశ్చర్యం వ్యక్తం చేశారు. వెంటనే ఆయన ఆ వడుకు, నేత విధానాలను పరిశీలించి నివేదికను సమర్పించాలని తన కుమారుడు దేవదాసు గాంధీని పురమాయించారు. దేవదాసుగాంధీ పొందూరు, అంపోలు, బొంతలకోడూరు తదితర ప్రాంతాల్లోని సన్ననూలు వడుకు, నేత విధానాలు స్వయంగా పరిశీలించి, తండ్రికి వివరించారు. ఈ విషయాన్ని బాపూజీ అప్పట్లో 'యంగ్‌ఇండియా' పత్రికలో ప్రకటించారు. అప్పటి నుంచి శ్రీకాకుళం జిల్లా సన్ననూలు వస్త్రాలకు, పొందూరు ఖాదీ వస్త్రాలకు అఖిల భారత స్థాయిలో ఎనలేని ప్రచారం, ఆదరణ లభించాయి. చేతితో వడికిన నూలుతో చేమగ్గం మీద నేసిన వస్త్రాన్ని ఖద్దరుగా పేర్కొంటారు. నాట్యం అనగానే కూచిపూడి ఎలా గుర్తుకు వస్తుందో, పొందూరు మాట వినగానే స్ఫురించేది ఖాదీయే. దేశవ్యాప్తంగా రెండు వేల ఖాదీ సంస్థలు ఉన్నప్పటికీ చుక్కల్లో చంద్రునిలా పొందూరు ఖాదీ నిలుస్తోంది.
- సంఘటిత రంగంలోకి--
- కొండపత్తితో
విస్తరిస్తున్న పొందూరు ఖాదీ
పొందూరు ఖాదీ సంస్థ పరిధిలోని 40 గ్రామాల్లోని వెయ్యిమంది వడుకు పని మహిళలు ఈ చేపముల్లును వాడుతున్నారు. బాణం వంటి సాధనంతో పత్తిని ఏకి, ఏకులుగా చేసి రాట్నంపై సన్నటి నూలు తీస్తారు. ఇక సన్నఖాదీ పాట్నూలు, చీరల నేత పరిశ్రమ ఇక్కడి పట్టుశాలిపేట, వాండ్రంగి వీధిలో విజయవంతంగా కొనసాగుతోంది. పాలకొండ, సంతకవిటి, చాటాయవలసల్లో న్యూ మోడల్‌ చరఖా ఉత్పత్తి కేంద్రాలు పనిచేస్తున్నాయి. 100 మంది నేత పనివారు పరిశ్రమను నమ్ముకొని జీవనం సాగిస్తున్నారు.
- పర్యాటక కేంద్రంగా
- ఖాదీ కార్యాలయాన్ని సందర్శించిన ఆచార్య వినోబాభావే
ఎన్నో వస్త్ర ప్రదర్శనల్లో క్రీ.శ.1972లో న్యూఢిల్లీలో ఆసియా 72 ఎగ్జిబిషన్‌ గ్రౌండ్స్‌లో ఏర్పాటు చేసిన హస్తకళా ప్రదర్శనలో అప్పటి ప్రధాని ఇందిరా గాంధీ స్వయంగా పాల్గొని పొందూరు ఖాదీ ఉత్పత్తులను తిలకించి పులకించిపోయారు. గాంధీ మనుమరాలు తారాగాంధీ రెండుసార్లు ఇక్కడి పరిశ్రమను సందర్శించారు. ఈ సందర్భంగా ఖాదీ కార్మికుల సంక్షేమం కోసం రూ.30,000 ఆర్థిక సాయాన్ని అందించారు. ఖాదీ ఒక వస్త్రం మాత్రమే కాదని, నిజాయితీకి సూచిక, సంకేతంగా నిలుస్తుందని అన్నారు. తన పొందూరు సందర్శన తిరుపతిని సందర్శించినంతటి ఆనందాన్ని కల్గించిందని పేర్కొన్నారు.
ఏటా రూ. కోటి విలువచేసే వస్త్రాల ఉత్పత్తి
ఏటా రూ. కోటి విలువ చేసే వస్త్రాలను పొందూరు ఖాదీ సంస్థ ఉత్పత్తి చేస్తోంది. పాట్నూలు పంచెలు, జరీ కుప్పడం చీరలు చాలా ప్రసిద్ధి కెక్కాయి. షర్టింగులకూ గిరాకీ ఉంది. ఖాదీకి సమాంతరంగా ఉత్పత్తి అవుతున్న నకిలీ ఖాదీ ఈ పరిశ్రమను దెబ్బతీస్తోంది.
- ఉద్యమాల గడ్డ శ్రీకాకుళం
- థర్మల్‌ పోరాటాలు...
వీరఘట్టం నుంచి విశ్వాంతరాలకు..
- కోడి రామ్మూర్తి నాయుడు
-
వీరఘట్టాం రాతిచెరువు గట్టు నుంచి విజయనగరం అయ్యకోనేరు.. ఆ ఊరు తాలింఖానా నుంచి మహారాజాకళాశాల.. అక్కడి నుంచి మదరాస్‌ సయ్యద్‌ వ్యాయామ శిక్షణ కళాశాలల్లో శిక్షణ. స్వయంకృషితో ప్రపంచాన్ని ఆశ్చర్యపరిచే ప్రతిభను ప్రదర్శించారు రామ్మూర్తినాయుడు. సాముగరిడీలు, కుస్తీల వంటి స్వదేశీ మెలకువల నుంచి పేర్లర్‌బార్‌, హారిజాంటల్‌బార్‌, రోమన్‌రాగ్స్‌ వంటి విదేశీ మెలకువలనూ నేర్చుకున్నా, ఆయన్ని మహాబలుడిని చేసింది మాత్రం భారతీయ యోగశాస్త్రం. ప్రాణాయామం, జల, వాయుస్థంభన విద్యలను శారీరక బలప్రదర్శనలకు జోడించడం వల్లనే ఆయన జగదేక మల్లుడయ్యారు. 'రామ్మూర్తినాయుడు సర్కస్‌ కంపెనీ' సర్కస్‌ కంపెనీ దేశవిదేశాలు పర్యటించి చరిత్ర సృష్టించింది. ఉక్కు గొలుసులను శరీరానికి చుట్టుకొని, ఊపిరి బిగించి వాటిని పటపటా తెంచడం, బంపర్లు పట్టుకొని రెండు చేతులతో రెండుకార్లను నిలిపివేయడం, పెద్దబండరాతిని ఛాతీపై ఉంచుకొని, సమ్మెటలతో ముక్కలు చేయించుకోవడం, ప్రదర్శన చివరి అంశంగా నేలపై పడుకొని, ఛాతిపై చెక్క బల్లను వేయించి, ఏనుగును అయిదు నిమిషాలు నిలబెట్టుకోవడం... రామ్మూర్తినాయుడు సాహస ప్రదర్శనల్లో ఇవి ప్రధానమైనవి.
ఆయన శక్తి, కీర్తి కొందరికి అసూయ కలిగించడంతో కొన్ని హత్యాప్రయత్నాలు కూడా జరిగాయి. లండన్‌లో ఏనుగు ఫీట్‌ చేస్తున్నప్పుడు ఒక ద్రోహి బలహీనమైన చెక్కను ఛాతిపై పెట్టాడు. ఏనుగు ఎక్కగానే, చెక్క విరిగి ఆయన పక్కటెముకల్లోకి దిగబడింది. శస్త్రచికిత్స చేయించుకొని రెండు నెలలపాటు ఆయన లండన్‌లోనే ఉండిపోవాల్సి వచ్చింది. మరోసారి రంగూన్‌లో హత్యాప్రయత్నం చేసిన వ్యక్తులను చితకబాది, సురక్షితంగా బయటపడ్డారు. మాల్కానగరంలో భారతంలో భీముడి మాదిరిగా విషప్రయోగాన్ని కూడా ఎదుర్కొన్నారు. ఒక విందులో విషం కలిపిన పాలు తాగారు. అప్పుడు ఆయన్ని కాపాడింది యోగ విద్యే. విషాన్ని జీర్ణించుకొని మూత్రం ద్వారా విసర్జించారు. ప్రపంచంలో ఎందరో మల్లయోధులు ఆయనతో తలపడాలని తపన పడేవారు. ఆయన చేతిలో ఓటమిని గౌరవంగా భావించేవారు. కొందరు అహంకారంతో పోటీకి సవాలు చేస్తే, తన శిష్యులతోనే వారిని ఓడించారు రామ్మూర్తినాయుడు. ఆయన శిష్యుల్లో గొప్ప వస్తాదులుండేవారు. ప్రపంచంలో గొప్ప మల్లయోధుడిగా పేరొందిన 'గామా' ఓసారి రామ్మూర్తినాయుడుతో పోటీకి వచ్చాడు. రామ్మూర్తినాయుడు తన రోజువారి ప్రాక్టీసులో భాగంగా గునపాలతో జడలు అల్లడం, పెద్ద ఇనుప గుండును కాళ్లతో ఆడటం చేసేవారు. ఆయన శిష్యులు 'గామా'కు వాటిని చూపించారు. గునపాల జడలను సరిచేయలేక, ఇనుపగుండును రెండు చేతులతో ఎత్తలేక, 'గామా' చివరకు కుస్తీపోటీల్లోనూ రామ్మూర్తినాయుడి శిష్యుల చేతిలో చిత్తుగా ఓడిపోయాడు. ఈ తరువాత సిగ్గుపడి, ఆయన శిష్యుడిగామారిపోయాడు.
రామ్మూర్తినాయుడిని జమీందార్లు, బ్రిటీష్‌ అధికారులు ఎక్కువగా ఆదరించారు. విజయనగరం జమిందార్‌ అలకనంద గజపతి ప్రోత్సాహంతో ప్రారంభమైన ఆయన వైభవం, బొలంగీర్‌ జమిందార్‌స్థానంలో కన్నుమూసే సరికి పూర్తిగా అంతరించింది. ఓ మాటలో చెప్పాలంటే, మల్లవిద్యలో ప్రపంచాన్నే జయించిన ఈ జగదేక మల్లుడు జీవిత చరమాంకం చేతిలో చిత్తుగా ఓడిపోయాడు. కాలిపై పుట్టిన చిన్న కురుపు పెద్ద పుండుగా మారి చివరకు పిక్కల వరకు కాలును తొలగించాల్సి వచ్చింది. బొంబాయి ఆసుపత్రిలో శస్త్రచికిత్స చేస్తున్నప్పుడు మత్తుమందు కూడా తీసుకోకుండా, ప్రాణాయామంతోనే ఆ బాధను మరిచిపోయారు. అప్పటి నుంచి ఆయన కష్టాలు మొదలయ్యాయి. సంపాదన దాన, ధర్మాలకు పోగా మిగిలిన ఆస్తులను వారసులమంటూ కొందరు పట్టుకుపోయారు. జార్జి చక్రవర్తి ఇచ్చిన బంగారు పతకం మద్రాసులో ఉండిపోయింది. ఆయన కాలును తీసేసిన తరువాత చివరిసారిగా వీరఘట్టం వచ్చి మిత్రులను చూసి వెళ్లారు. ఒకనాటి మిత్రులైన జమీందార్లను కలుసుకున్నారు. ఆయన కలిసిన చివరి జమీందార్‌ ఒరిస్సాలోని బొలంగీర్‌.1942 జనవరి భోగి పండుగ.. ఆ రోజు రాత్రి ఆయన వెంట ఉన్నది ఒకే శిష్యుడు.. ఆయన విజయనగరానికి చెందిన కాళ్ల పెదప్పన్న. ఆ రాత్రి కొంచెంసేపు తలపట్టమని శిష్యునికి చెప్పి, తాను లేచేవరకు లేపవద్దని చెప్పి పంపించారు రామ్మూర్తినాయుడు. మరునాడు సంక్రాంతి.. కాని ఆయన నిద్ర లేవలేదు. అదే ఆయన శాశ్వతనిద్ర. సంక్రాంతితోనే జీవితానికి సమాప్తి. కాని ప్రపంచాన్ని జయించిన కీర్తి భారతదేశానికి మిగిల్చిన అమరజీవితమది. బాలగంగాధర్‌ తిలక్‌ చేతులమీదుగా బ్రతికి ఉన్నప్పుడు కర్పూర హారతులు అందుకున్న కోడిరామ్మూర్తినాయుడు మరణానంతరం కూడా మన నీరాజనాలందుకొనే ఉంటారు. బెంగుళూరులో రామ్మూర్తినాయుడు స్ట్రీట్‌, విజయనగరంలో కోడిరామ్మూర్తినాయుడు వ్యాయామశాల, శ్రీకాకుళంలో కోడిరామ్మూర్తినాయుడు స్టేడియం ఇలా కొన్ని ఆయన గుర్తులుగా మిగిలి ఉన్నాయి. 1916లో మైసూరు సంస్కృతి కళాశాల విద్యార్థిగా ఉన్నప్పుడు అబ్బూరి రామకృష్ణారావు, రామ్మూర్తినాయుడి సన్మానసభలో పంచరత్నాలు చదివారు. ఆయన ఓ పద్యంలో.. ''బాహ్యదేహపు చక్రవర్తివి నీవు ఆత్మ ప్రపుల్లత నార్జించినావు అన్ని విధంబులన్‌'' అన్నారు. ఆ పదాల్లోనే రామ్మూర్తినాయుడు దేశానికి మిగిల్చిన కీర్తి కనిపిస్తుంది.
- ప్రపంచ క్రీడావనిలో గుబాళించిన తెలుగు 'మల్లి'
- పోరుదారుల సిక్కోలు 'సర్దారు'
1926లో శ్రీకాకుళం మున్సిపల్‌ హైస్కూలులో ఫోర్తుఫారంలో చేరారు. 1929లో ఇచ్ఛాపురంలో సిక్త్స్‌ ఫోరం చదువుతూ, నౌపడా ఉప్పుసత్యాగ్రహంలో పాల్గొని అరెస్టయ్యారు. తండ్రికి లచ్చన్నను చదివించాలనే తపన ఉండడం వల్ల తిరిగి 1930లో శ్రీకాకుళం హైస్కూలులో చేర్చారు. శ్రద్ధగా చదివి, సిక్త్స్‌ ఫోరం పాసైన తరువాత మళ్లీ నౌపాడ మందసా జమిందారీ వ్యతిరేక ఉద్యమంతో ఆయన జీవితం విడదీయరానిదిగా మారింది. దాదాపు రెండేళ్లకు పైగా వివిధ జైళ్లలో శిక్షలు అనుభవించారు. కొన్ని నెలలు అజ్ఞాతవాసంలో ఉన్నారు. జాతీయస్థాయి నాయకులతో పరిచయాలు, స్నేహాలు, రాష్ట్రవ్యాప్తంగా అనుచరులను సంపాదించారు. ఇచ్ఛాపురానికి చెందిన పుల్లెల శ్యామసుందరరావు, ఆచార్య ఎన్‌.జి.రంగాలను ఆయన గురుతుల్యులుగా భావిస్తారు. 1946లో ఐఎన్‌టియుసి శాఖను ఆంధ్రలో ప్రారంభించింది లచ్చన్నే. ఆ ఏడాదే విశాఖ షిప్‌యార్డు కార్మికసంఘం అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. స్వాతంత్య్రం వస్తే తప్ప వివాహం చేసుకోనన్న ప్రతిజ్ఞ 1948లో నెరవేరింది. యశోదమ్మతో బారువలో వివాహమైంది. ఆ ఏడాదే ఉమ్మడి కాంగ్రెసుకు ప్రత్యామ్నాయ శక్తిగా లచ్చన్న మారారు. కృషికార్‌ లోక్‌పార్టీ, డెమోక్రటిక్‌ పార్టీ, స్వతంత్రపార్టీ, భారతీయ క్రాంతిదళ్‌, జనతాపార్టీ, భారతీయ లోక్‌దళ్‌, ఎ.పి.లోక్‌దళ్‌, జనతాలోక్‌దళ్‌, బహుజన సమాజ్‌పార్టీల వ్యవస్థాపనల్లో, ఆంధ్రరాష్ట్ర నాయకత్వ విషయాల్లో, ఆయా పార్టీ మనుగడలో లచ్చన్నదే కీలకపాత్ర. మహాత్మగాంధీ నుంచి ప్రస్తుత జాతీయనేతల వరకూ ఆయనకు ప్రత్యక్ష సంబంధాలున్నాయి. 1948 జూన్‌లో విశాఖ, తూర్పుగోదావరి జిల్లాల కార్మిక నియోజకవర్గం నుంచి మొదలు 1978లో సొంపేట నియోజకవర్గం వరకూ శాసనసభ్యునిగా ఎన్నికయ్యారు. 1953లో ప్రప్రథమ రాష్ట్రమంత్రివర్గంలో కార్మికశాఖ, 1955 నుంచి కార్మిక, సాంఘిక సంక్షేమశాఖ, విద్యుత్‌, మైనర్‌పోర్టు, వ్యవసాయశాఖల మంత్రిగా పనిచేశారు. 1983 వరకూ ప్రతిపక్షనాయకుడిగా ఉన్నారు. అనేక పార్టీల్లో, సంస్థల్లో, చట్టసభల్లో ఆయన అలంకరించిన పదవులెన్నో. కేబినేట్‌ మంత్రి హోదా కలిగిన తొలి ప్రతిపక్షనేత ఆయన. ఒకసారి ఎంపిగా గెలిచి తన గురువుగారైన రంగా కోసం రాజీనామా చేసి, గురువునే గెలిపించిన గొప్ప శిష్యుడిగా చరిత్రకెక్కారు.
- తెలుగు క్రైస్తవ పదకవితా పితామహుడు పురుషోత్తం చౌదరి
- వ్యవహార భాషోద్యమ భగీరథుడు గిడుగు రామ్మూర్తి పంతులు
పండితులతో తలపడి..
1910లో వ్యవహార భాషోద్యమాన్ని ఆయన పర్లాకిమిడిలో ప్రారంభించారు. 1915 నుంచి 1919 వరకు రామ్మూర్తి బరంపురం నుంచి మద్రాసు వరకు ఊరూరా తిరిగి పండితులను ఢీకొన్నారు. వేటూరి ప్రభాకరశాస్త్రి వంటి పండితుల చేత తన వాదాన్ని అంగీకరింపజేశారు. జయంతి రామయ్య పంతులు, వేదం వెంకటరామశాస్త్రి, శ్రీపాద కృష్ణమూర్తి శాస్త్రి వంటి ప్రముఖులు రచించిన గ్రంథాల్లో దోషాలను చూపించి ఉద్దండ పండితులకే గ్రాంథికభాష పట్టుబడక తప్పులు రాస్తున్నపుడు బడి పిల్లలకు నేర్పడమా అని గిడుగువారు వాదించారు. నాడు గ్రాంధికభాషలో దిట్ట, మంచి వక్త అయిన కొక్కొండ వెంకటరత్నాన్ని తన వాదనతో గిడుగు మట్టికరిపించారు. అయితే గిడుగుకు కుడిభుజంగా ఉన్న గురజాడ అప్పారావు 1916లో మరణించారు. 1916లో కొవ్వూరులో ఆంధ్ర మహాపరిషత్తు ఏర్పాటు చేసిన సభలో కందుకూరి వీరేశలింగం మద్దతు గిడుగుకు లభించింది. 1919 ఫిబ్రవరి 28న గిడుగు అధ్యక్షతన వర్తమానాంధ్ర భాషా ప్రవర్తక సమాజం రాజమండ్రిలో ఏర్పడింది. నాడు నాలుగు ప్రధానమైన తీర్మానాలు చేశారు. గ్రాంధికభాషకు వ్యవహారిక భాషకు ఉన్న వ్యత్యాసాన్ని తగ్గించడం, వైజ్ఞానిక గ్రంథాల నుంచి గ్రాంధిక పదాలు తొలగించడం అవసరమైన అన్యదేశ పదాలను స్వీకరించి అనావశ్యకములైన వాటిని విడిచిపెట్టడం నాటి ప్రధానమైన తీర్మానాలు.
-
- పత్రికల ప్రోత్సాహం
- సవరభాషకు లిపి
ప్రభుత్వ సత్కారం
గిడుగు పరిశోధనలను, సవరభాషలో చేసిన కృషిని బ్రిటీష్‌ ప్రభుత్వం మెచ్చి 1933 జనవరి 1న కైజర్‌-ఇ-హింద్‌ అన్న బిరుదుతో పాటు బంగారు పతకాన్ని ఇచ్చింది. 1933 మే 6న అయిదో జార్జి చక్రవర్తి రజతోత్సవ బంగారు పతకాన్ని కూడా ప్రభుత్వం ఇచ్చింది.
బ్రిటిష్‌ పాలకుల గుండెల్లో.. గరిమెళ్ల అక్షరాగ్ని
మాకొద్దీ తెల్లదొరతనమూదేవా!
మాకోద్దీ తెల్లదొరతనమూ
మా ప్రాణాలపై పొంచి
మానాలు హరియించే..
జాతీయ కవి గరిమెళ్ల సత్యనారాయణ రచించిన ఈ గేయం తెల్లదొరల గుండెల్ని జల్లుమనిపించింది. స్వాతంత్య్ర సంగ్రామంలో పోరాటాలను తమ భుజస్కందాలపై మోస్తూ ప్రజల్లో స్వాతంత్రోద్యమ కాంక్షను రగిల్చిన ఘన కీర్తిగల జాతి మరిచిన జాతిరత్నం గరిమెళ్ల సత్యనారాయణ. ఈయనది శ్రీకాకుళం జిల్లా పోలాకి మండలం ప్రియాగ్రహారం స్వగ్రామం. 1893 జులై 15న సరుబుజ్జిలి మండలం గోనెలపాడు గ్రామం తమ తాతగారి స్వగ్రామంలో జన్మించారు. ప్రాథమిక విద్యాభ్యాసం స్వగ్రామమైన ప్రియాగ్రహారంలో కొనసాగించారు. గరిమెళ్ల తల్లిదండ్రులైన సూరమ్మ, వెంకటనర్సింహంతో ఉన్నా ఉన్నత చదువులను మధ్యలో వదిలేసి పరాయిపాలన నుంచి విముక్తి కోసం, వలస పాలకులకు వ్యతిరేకంగా సాగుతున్న సమరభేరి ఉద్యమానికి మద్దతుగా నిలిచారు. 'స్వరాజ్య గీతాలు' రాసినందుకుగాను గరిమెళ్లకు బ్రిటిష్‌ ప్రభుత్వం రాజద్రోహం నేరం కింద రెండేళ్లు జైలుశిక్ష విధించింది. తన జైలు శిక్షాకాలంలో 1923లో తండ్రి మరణించారు. తన జైలు శిక్షణానంతరం స్వగ్రామం ప్రియాగ్రహారంలో రచనలు చేస్తూ 1926లో మొదటిసారిగా తమ గ్రామంలో శారదా గ్రంథాలయాన్ని ప్రారంభించారు. అప్పుడే అఖండకావ్యాలు, 'స్వరాజ్య గీతాలు' 'అర్ధత్రయ సర్వస్వం' 'మాణిక్యం' తదితర పుస్తకాలను ముద్రించారు. అగ్రకులంలో పుట్టినప్పటికీ జనంతో మమేకమైపోయేవారు. బతుకుతెరువు కూటికోసం మద్రాస్‌ వలసవెళ్లారు. దుందుభి, వికారి తదితర పేర్లతో పత్రికల్లో వ్యాసాలు రాశారు. ఆంధ్రప్రభ దినపత్రికకు సహ సంపాదకులుగా కూడా పనిచేశారు. రాజీపడని మచ్చలేని వైఖరితో ముక్కుసూటి మనిషికావడంతో ఎందులోనూ స్థిరం కాలేకపోయారు. గరిమెళ్లను ఎంతగొప్పగా చెప్పినప్పటికీ తక్కువగానే చెప్పినట్టవుతుందని చెప్పవచ్చు. గరిమెళ్ల గేయకవి, నాటకకర్త, సంస్కర్త, అనువాదకుడు, అన్నింటికి మించి ఆదర్శనీయుడు, దేశభక్తి గల భారతీయుడు. వైద్యసౌకర్యం కొరత వలన పట్టించుకోకపోవడంతో తీవ్ర అనారోగ్యంతో డిసెంబరు 18-1952న మృతిచెందారు.
- తెల్లబంగారం.. పలాస జీడి
* బంగారం వ్యాపారానికి జిల్లాలో మంచి గుర్తింపు ఉంది. జిల్లాలో 550 జ్యూయలరీ దుకాణాలు ఉన్నాయి. శ్రీకాకుళం, నరసన్నపేట, పలాస, రాజాం, కాశీబుగ్గ తదితర కేంద్రాల్లో ఎక్కువగా వ్యాపారాలు సాగుతున్నాయి. ముంబాయి, చెన్నై తదితర ప్రాంతాల నుంచి బంగారాన్ని దిగుమతి చేసుకొని వ్యాపారాలు సాగిస్తున్నారు. ఏటా జిల్లాలో రూ. 1500 కోట్ల వ్యాపారం జరుగుతోంది. అలాగే వెండి ఆభరణాల వ్యాపారం కూడా ధీటుగా సాగుతోంది.
* జీడిపప్పు వ్యాపారం పలాస కేంద్రంగా సాగుతోంది. ప్రతిరోజు రూ. కోటి వంతున వ్యాపార లావాదేవీలు సాగుతున్నాయి. ఏటా రూ. 350 కోట్లకు తగ్గకుండా వ్యాపారం సాగిస్తున్నారు.
- వాణిజ్యంలో మేటి నరసన్నపేట
- ఉద్దానం.... కొబ్బరి వ్యాపార కేంద్రం
-
- అటవీశాఖ
అటవీ విస్తీర్ణం : 70544 హెక్టార్లు
టేకు - బగ్గా ప్రాంతం (కొత్తూరు) 220 హెక్టార్లలో విస్తీర్ణంలో ఉంది.
జాదుపల్లి (పాతపట్నం) 80 హెక్టార్లలో ఉంది
గుగ్గిలం - దోనుభాయి (సీతంపేట) 40 హెక్టార్లలో ఉంది.
పక్షులు - గూడబాతులు, పెలికాన్‌, పెయింటెడ్‌స్టార్స్‌, సీతాకోకచిలుకలు, రామచిలుకలు, నెమళ్లు
ఫలసాయం - నల్లజీడి, వెదురు, అడ్డాకులు, బీడిఆకులు, తేనె, చీపురుపుల్లలు,గంకరయ్‌
చెట్లు రకాలు- నల్లరేగు, మద్ది, పాలచెట్టు, పాసి, వెదురు, తపసి, గుగ్గిలం, టేకు, విప్ప, గనర, పుల్లేరు, పనస, మామిడి, పొదలు
జంతువులు - ఏనుగులు(4) జింకలు, దుప్పిలు, అడవిపందులు, ఎలుగుబంట్లు, అరుదైన కింగ్‌కోబ్రా, ఇతర సర్పజాతులు
వనసంరక్షణ సమితులు
* జిల్లాలో 241 సమితులు ఉన్నాయి.
* 1985లో వీటిని ఏర్పాటు చేశారు
* జిల్లాలో 28 మండలాల్లో అటవీప్రాంతం ఉంది.
* అటవీహక్కుల చట్టం కింద తొలివిడతలో 24615.12 ఎకరాలు, రెండో విడతలో 4 వేల ఎకరాలు అటవీ భూమిని పంపిణీ చేశారు.
- రెవెన్యూశాఖ
- ఖనిజ సంపద
* క్వాట్త్జెట్‌ ఖనిజం జిల్లాలో పొందూరు మండలంలోని నందివాడ, వి.ఆర్‌.గూడెం, పుల్లాజిపేటతో పాటు రణస్థలం మండలంలోని సంచాం, అర్జునవలస, పాలకొండ మండలం బెజ్జి, వీరఘట్టాం మండలం వండవ గ్రామంలో లభ్యమవుతున్నాయి. ఈ ఖనిజానికి దేశవ్యాప్తంగా పెద్దగా గిరాకీ లేకపోవడంతో ఎగుమతులు అంతగా లేవు.
* మాంగనీసు ఖనిజం జిల్లాలో జి.సిగడాం మండలం బాతువా, లావేరు మండలం పెదలింగాలవలస గ్రామాల్లో లభిస్తోంది. ఏడాది మొత్తంమీద ఈ ఖనిజం రవాణా ద్వారా జిల్లాకు రూ. 5 లక్షల ఆదాయం వస్తోంది.
* బీచ్‌సాండ్‌ ఖనిజం జిల్లాలోని సముద్రతీరంతో పాటు వంశధార నాగావళి నదీపరివాహకప్రాంత మొత్తంమీద లభ్యమవుతోంది. ఈ ఇసుకలో గార్నెట్‌, ఇల్లిమినేట్‌, మోనోజైట్‌, జెట్‌క్రాన్‌, సిలిమినేట్‌ అనే ఉప ఖనిజాలు లభ్యమవుతాయి. వీటి రవాణా ద్వారా జిల్లాకు జిల్లాకు ఏడాదికి రూ. కోటి 20 లక్షల ఆదాయం లభిస్తోంది.
* జిల్లాలో టెక్కలి, సారవకోట, సింగుపురం, పొందూరు, పాలకొండ, సీతంపేట, వంగర, తదితర ప్రాంతాలలో గ్రానైట్‌ అత్యధికంగా లభిస్తోంది. నీలి గ్రానైట్‌ ఈ జిల్లా ప్రత్యేకత. దీని వల్లఏడాదికి సుమారు రూ.20 కోట్ల వరకు ఆదాయం వస్తోంది.
* రెడ్‌మెటల్‌ ఖనిజం జిల్లాలో పొందూరు, సింగుపురం, రాజాం తదితర ప్రాంతాలలో లభిస్తోంది. ఏడాదికి రూ. 5 కోట్ల దాకా ఆదాయం జిల్లాకు సమకూరుతోంది.
- జనాభా
* జనాభా వృద్ధిరేటు గణనీయంగా తగ్గింది. ఆరేళ్లలోపు చిన్నారుల సంఖ్య జిల్లాలో తగ్గుముఖం పట్టింది.
* 2011 లెక్కల ప్రకారం 0-6 సంవత్సరాల మధ్య వయసున్న చిన్నారులు జిల్లాలో 2,65,404 మంది ఉన్నారు. వీరిలో మగపిల్లలు 1,35,929, ఆడపిల్లలు 1,29,475 మంది.
* 2001 జనాభా లెక్కలతో పోలిస్తే 3.41 శాతం తగ్గారు. జిల్లాలో 38 మండలాల్లో జనాభా ప్రతి పదేళ్లకు పెరుగుతూ వచ్చింది. ఈసారి ఏకంగా 6 మండలాల్లో జనాభా వృద్ధిరేటు గణనీయంగా పడిపోయింది. వంగర మండలంలో అత్యధికంగా 14.13 శాతం, రాజాం రూరల్‌ 11.09 శాతం, ఆమదాలవలస రూరల్‌లో 3.86 శాతం, సంతకవిటిలో 2.50 శాతం, బూర్జలో 1.20 శాతం, జలుమూరులో 1 శాతం, పోలాకిలో 0.15 శాతం చొప్పున జనాభా వృద్ధిరేటు తగ్గింది.
* జిల్లాలో పురుషుల కంటే మహిళలు అధికంగా ఉన్నారు. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం జిల్లాలో ప్రతి వెయ్యిమంది పురుషులకు 1014 మంది మహిళలు ఉన్నట్లు తేలింది. 2001 సంవత్సరంలో స్త్రీ పురుష నిష్పత్తి1000 : 1014గా ఉంది. పదేళ్లకాలంలో ఒకేరీతిలో ఈ నిష్పత్తి కొనసాగుతుండడం విశేషం.
- వ్యవసాయం
ఖరీఫ్‌లో వరి 1,96,245 హెక్టార్లలో సాగవుతోంది. చెరకు 7,389 హెక్టార్లలోనూ, జొన్న 226 హెక్టార్లలోనూ, గంటి - 2,618 హెక్టార్లు, మొక్కజొన్న - 2055 హెక్టార్లు, చోడి - 1288 హెక్టార్లు, కందులు - 1451 హెక్టార్లు, పెసర - 1709 హెక్టార్లు, మినుము - 760 హెక్టార్లు, వేరుశనగ - 22,506 హెక్టార్లు, నువ్వులు - 2,532 హెక్టార్లు, ప్రత్తి - 1908 హెక్టార్లు, గోగు - 9810 హెక్టార్లు.
జిల్లాలో రబీసాగు అంతగా ఉండదు. కారణం.. సరైన నీటి వసతి లేకపోవటమే. జిల్లాలో 1,11,246 హెక్టార్ల విస్తీర్ణంలోనే పంటలు సాగవుతాయి. ఇందులో అత్యధికశాతం ఆరుతడి పంటలే.
* రబీలో వరి కేవలం 3052 హెక్టార్లలోనే సాగవుతోంది.
* జొన్న 14 హెక్టార్లు, మొక్కజొన్న 1,836 హెక్టార్లు, చోడి 1242 హెక్టార్లు, ఉలవలు 10,032 హెక్టార్లు, పెసర 31,579 హెక్టార్లు, మినుము 43,401 హెక్టార్లు, బఠాణీ 12 హెక్టార్లు, మిరప 3113 హెక్టార్లు, ఉల్లి 1364 హెక్టార్లు, వేరుశనగ 7376 హెక్టార్లు, నువ్వులు 4989 హెక్టార్లు, పొద్దుతిరుగుడు 3162 హెక్టార్లు, పొగాకు 74 హెక్టార్లలో సాగవుతాయి.
వరి
* జిల్లాలో ప్రధాన పంట వరి. ఏటా ఖరీఫ్‌ కాలంలో 12 లక్షల టన్నుల మేరకు దిగుబడి వస్తోంది. ఇది కాకుండా ఒరిస్సా నుంచి మరో 10 లక్షల టన్నుల వరకు దిగుమతి చేసుకుంటున్నారు. స్వర్ణ, సాంబ తదితర రకాలు సాగు చేస్తున్నారు. జిల్లాలో 281 రైసు మిల్లులు ఉన్నాయి. జిల్లాలో ఏటా రూ. 2,200 కోట్ల వ్యాపార లావాదేవీలు సాగుతున్నాయి. లెవీ రూపంలో 3.20 లక్షల టన్నుల బియ్యాన్ని ప్రభుత్వానికి ఇస్తున్నారు. మరో 4 లక్షల టన్నుల వరకు జిల్లాలో ప్రజలు వినియోగిస్తున్నారు.
జిల్లాలో వ్యవసాయ పరిశోధనాస్థానాలు, వ్యవసాయ కళాశాలలు
జిల్లాలో రాగోలు, సీతంపేటలో వ్యవసాయ పరిశోధనా స్థానాలు పెద్దపేటలో విత్తనాభివృద్ధి క్షేత్రం, ఆమదాలవలసలో గోగు పరిశోధనాస్థానం, కృషి విజ్ఞాన కేంద్రం, ఏరువాక (డాట్‌) కేంద్రం, నైరలో వ్యవసాయ కళాశాల ఉన్నాయి.
* రాగోలు వ్యవసాయ పరిశోధనాస్థానం శ్రీకాకుళానికి సమీపాన 1964లో ఏర్పాటు చేశారు. ప్రస్తుతం ఈ కేంద్రం ద్వారా ఉల్లికోడును తట్టుకునే పది రకాల విత్తనాలను శాస్త్రవేత్తలు విడుదల చేశారు. వీటిలో వంశధార (ఆర్‌.జి.ఎల్‌. 11414), శ్రీకాకుళం సన్నాలు (ఆర్‌.జి.ఎల్‌. 2537), శ్రీకూర్మ (ఆర్‌.జి.ఎల్‌.2332), వసుంధర (ఆర్‌.జి.ఎల్‌. 2538)తో పాటు మెట్ట ప్రాంతాల్లో సాగుకు అనుకూలమైన శ్రీసత్య (ఆర్‌.జి.ఎల్‌. 1880), పుష్కల (ఆర్‌.జి.ఎల్‌. 2624) తదితర రకాలను విడుదల చేశారు. మరో నాలుగు రకాలపై పరిశోధనలు చేశారు. ఇవిగాక వరిలో పలు రకాలపై పరిశోధనలు చేస్తున్నారు.
* నైర వ్యవసాయ కళాశాలను 1989లో ఏర్పాటు చేశారు. ఈ కళాశాలలో నాలుగు సంవత్సరాల కోర్సు ఉంది. 2010-11 నుంచి అగ్రానమీ, ప్లాంట్‌ బ్రీడింగ్‌లో పిజి కోర్సులు ప్రవేశపెట్టారు.
* ఆమదాలవలసలో గోగు పరిశోధనాస్థానం ఉంది. దీన్ని 1958లో ఏర్పాటు చేశారు. రాష్ట్రంలో గోగుపై ఇదొక్కటే పరిశోధనస్థానం. గోగు రకాల అభివృద్ధితో పాటు, గోగు పంట సాగులో యాజమాన్య పద్ధతులను రైతులకు తెలుపుతుంటారు.
* సీతంపేటలోని వ్యవసాయ పరిశోధన స్థానం శాస్త్రవేత్తలు గిరిజన ప్రాంతాల్లో సాగుకు అనువైన వరి, చోడి, సజ్జ, కంది, ఊదలు, వరిగలు తదితర పంటలపై పరిశోధనలు చేస్తున్నారు.
* ఆమదాలవలసలో కృషి విజ్ఞాన కేంద్రం ఉంది. ఇక్కడి శాస్త్రవేత్తలు వ్యవసాయ పరిజ్ఞానాన్ని రైతుల వద్దకు చేర్చటం, రైతులకు పంటల సాగు, యాజమాన్యంపై శిక్షణ, క్షేత్ర ప్రదర్శనలు వంటివి ఏర్పాటు చేస్తుంటారు.
* ఆమదాలవలసలో ఏరువాక (డాట్‌) కేంద్రం ఉంది. దీని శాస్త్రవేత్తలు వ్యవసాయ పరిజ్ఞానాన్ని రైతు వద్దకు చేర్చటం, గ్రామాల్లో రైతులకు పంటల సాగుపై సూచనలిస్తుంటారు.
- జిల్లాలో పాలన
- నేలలు
- వర్షపాతం
- జిల్లాలో వాతావరణ పరిస్థితులు
* జనవరి నుంచి మార్చి వరకు చలిగాలుల తీవ్రత ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుంచి మే వరకు ఉదయం వరకు మంచుతాకిడి ఎక్కువ. వర్షాలు అడపాదడపా పడతాయి. మే, జూన్‌, జూలై నెలలో ఉష్ణోగ్రతలు తీవ్రంగా ఉంటాయి. గరిష్ఠంగా 40 డిగ్రీల సెల్సియస్‌ వరకు నమోదవుతుంది. ఈ మూడు నెలలో సగుటున 36 డిగ్రీల వరకు ఉష్ణోగ్రతలు నమోదవుతాయి. సాయంత్రం సమయాల్లో ఈదురుగాలులు ప్రభావం ఉంటుంది. ఇదే సమయంలో ఇటీవల కాలంలో పిడుగులు కూడా పడుతున్నాయి. జూన్‌ నుంచి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు ఎక్కువగా పడుతాయి. నవంబరు, డిసెంబరులో చలి తీవ్రత ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఈ రెండు నెలల్లో కూడా అడపాదడపా వర్షాలు పడుతుంటాయి. శీతాకాలంలో కనిష్ఠ ఉష్ణోగ్రతలు 12 నుంచి 14 డిగ్రీల వరకు నమోదు అవుతాయి.
- సముద్రతీరం
- మూలము : ఈనాడు దినపత్రిక ---
- శ్రీకాకుళం లో పడవలు :
సముద్రం లో 3,300 వరకు ఇంజన్ , మరబోట్లు ఉన్నాయి ,
నదుల్లో 15 వరకు నాటు పడవలు , ఉన్నాయి .
- శ్రీకాకుళం జిల్లాలో ఆలయాలు
శ్రీకాకుళం జిల్లాలో ఆలయాలకు చెందిన భూములు 11,201 ఎకరాల 31 సెంట్లు ( దేవాదాయ లెక్కలప్రకారము) ఉండగా ... అందులో సుమారు 2,822 ఎకరాల 81 సెంట్లు (దేవాదాయ శాఖ లెక్కల ప్రకారము) అన్యాక్రాంతము లో ఉన్నది . ఇంకా జిల్లాలో ఆలయాలకు సంభందించి .. 153 దుకాణాలు , 3 గెస్టు హౌస్ బిల్డింగులు ఉన్నాయి . ఎక్కువ అన్యాక్రాంత భూములు రాజకీయ పలుకబడితోనే జరుగుతుంది .
శ్రీకాకుళం పట్నం లో ఎన్నో హిందూ దేవాలయాలు , ముస్లిం మసీదులు -దర్గలు -మాస్కులు , క్రిష్టియన్‌ చెర్చ్ లు , బాబా మఠాలు ఉన్నాయి .
కొన్ని శివాలయాలు :
కొన్నావీధిలో ------- భీమేశ్వరాలయము ,
గుడివీధిలో -------- ఉమారుద్ర కోటేశ్వరాలము ,
గుజరాతీపేట లో ----లక్ష్యేశ్వరస్వామి ఆలయము ,
P.N.కాలనీ లో -----మృత్యుంజ స్వామి ఆలయం (వరసిద్ధి వినాయక గుడిలోపల),
బలగలో ---------- ఉత్తరేశ్వరాలయము ,
హడ్కోకోలనీ లో ---- కాశీవిశ్వేశ్వరాలయము ,
పాతశ్రీకాకుళము లో--కాశీవిశ్వేశ్వరాలయము ,
నక్కవీధి లో ------- ఉమాజఠలే్శ్వరాలయము ,
పాలకొండ రోడ్ లో ---శివరామలింగేశ్వరాలయము ,
రాచకట్ల వీధి లో -----పాతాలసిద్ధేశ్వరాలయము ,
అరసవల్లి --------- శివదేవాలయము ( సన్‌ టెంపుల్ ఆవరణలో ఉన్నది),
- =========================================
డా.శేషగిరిరావు. శ్రీకాకుళం
This comment has been removed by the author.
ReplyDelete